Borsada Brüt Takas Nedir? Hisselerdeki Etkisi

Brüt takas olan hisseler ile ilgili uygulamaları ve süreleri detaylandırmadan önce brüt takas ne demek ve piyasaya etkisi nasıl gerçekleşiyor sorularını yanıtlamak gerekir. Brüt takas uygulama karar ve kriterleri SPK tarafından belirlenir. Bu kriterlere göre bazı hisselere “brüt takas tedbiri” konulur. Bu tedbir uygulaması bazı durumlarda çeşitli hisseler üzerinde süreli veya süresiz olarak gerçekleştirilir. Bu kâğıtlar üzerinde yapılacak işlemlerin standart takas uygulamalarından farkları vardır.

Borsa piyasasındaki aracı kurumlar tarafında gün boyunca işlem gerçekleştirilir. Bu işlemlerin payı ve toplam TL miktarı üzerinden netleştirilmesi, piyasa kapandığında yapılır. Netleştirme İstanbul Takas ve Saklama Bankası AŞ. (Takasbank) tarafından gerçekleştirilir. Uygulama ilgili tarihte aracı kuruluş tarafından gerçekleştirilen satış ve alış işlemleri üzerinden yapılır. Belirli bir pay üzerinden yapılan alış ve satış işlemleri belirlenir. Satış toplamı ve alış toplamı hesaba geçilir, borç tutarı alacak miktarından düşülür. Çıkan bakiyeye göre, şirket söz konusu pay üzerinden takasa borçlu veya alacaklı olarak kaydedilir. Tüm paylar üzerindeki alış satış bedelleri netleştirilir, aracı kuruluşun alış tutarı fazlaysa kuruluş takasa nakit borçlu olur. Satış tutarı fazla ise aracı kuruluş takastan nakit alacaklı kabul edilir. Netleştirme uygulamasında ilgili pay üzerinde gün içinde alım-satım gerçekleştiren yatırımcı bu işlemlerin sonucundaki net fark kadar teslim yükümlülüğüne tabi olur.

Hisseye SPK tarafından brüt takas tedbiri konulduğunda o hisseyle ilgili işlem kuralları da farklılaşır. Borsa brüt takas nedir ve işlem nasıl gerçekleştirilir aşağıdaki maddelerde görebilirsiniz:

• Brüt takas tedbiri konulan hisse senetleri ile ilgili bilgiler günlük olarak duyurulur. Bu hisselerden alım yapmak için yatırım hesabınızın olduğu aracı kurumda ilgili hisseyi seçmeniz gerekir. İşleme alınmadan önce hissenin brüt takas tedbirinde olduğuna dair uyarı gelir. Uyarıyı kabul ettikten sonra hesabınızda hisseyi alacak kadar nakdiniz varsa emriniz işleme alınır.
  
  
• Hesapta nakit bakiye yoksa standart takasta olan bir hisseden alacağınız olması, brüt takastaki hisseyi almanız için yeterlidir.
  
  
• Elinizde brüt takas tedbiri konulmuş bir hisse var ve satmak istiyorsanız da emri verdikten sonra hissenin üzerinde tedbir kararı olduğuna dair uyarıyı alırsınız. Uyarıyı kabul ettikten sonra satış işlemlerini başlatabilirsiniz.

Borsada brüt takas ne demek ve hisseyi nasıl etkiler sorularını bir örnekle yanıtlamak da mümkün. Brüt takas örnek uygulamasında AA şirketinin hisse senetlerine yatırım yapmaya karar veren bir alıcı olsun. Bu hisse senedinin anlık piyasa fiyatını 20 TL olarak düşünelim. Alıcı bu hisse senedinden 100 tane almış olsun. Bu hisse senedinin fiyatı 20 TL fiyat üzerinden toplamda 2000 TL brüt kıymet oluşturur. Takas tarafında 2000 TL alıcıdan kesilip satıcıya aktarılır.

Bu noktada hisseyi almış olan kişi aynı gün içinde AA hissesini satmaya karar verirse bu standart takastır ancak brüt takasta alım - satım işleminin farkı kesin olarak sonuçlanmadan bu işlemin tamamlanmasının onayı olmaz. Kişi AA hissesini satmaya karar verirse talebini iletir ve aynı gün içinde bir alacaklı olsa bile sattığı miktar hesabına yansımaz. Takas gerçekleştiği miktar kadar satış yapılır.

Borsadaki kağıt brüt takas kapsamına alındığında, günlük alım satım işlerine dahil olmaz. Dolayısıyla gün içinde hissenin alım satımı imkanı yoktur. Aynı şekilde hisse işlemlerinde kredi kullanmak da imkansızdır. Dolayısıyla brüt takas hisseleri için işlem hacmi düşer. Bu günlük, haftalık ve aylık ortalamalara yansıyarak fiyatlarının aşağı yönlü hareketine neden olur. Ayrıca brüt takas tedbirinin temel amacı manipülatif işlemlerin engellenmesidir. Bu özellikle anlık fiyat hareketleriyle birlikte gelebilecek piyasaya dair düzensizliklerin önüne geçmek amacını taşıyan uygulama sayesinde işlemlerde şeffaflık sağlar. Böylelikle yatırımcılar yaptıkları işlemlerle ilgili güven içinde olur.

Brüt takasa alınan senedin olduğu her işlem ayrı olarak hesaplanır ve bu sürede herhangi bir netleştirme yapılmaz. Bu hesaplama durumu yatırımcıların ilgili hisseyle işlemlerinde bazı kısıtlamalara neden olur. Bu kısıtlamalarda öncelikli olarak hisseyi satın almak isteyen kişinin yatırım hesabında o hissenin değeri kadar nakit bulunması şartı koşulur. Aynı şekilde hisseyi satanın da hesabında satış işlemine karşılık olacak kadar menkul kıymet bulunması zorunluluğu gelir. Dolayısıyla bu hissenin kredili alımı veya açığa satılması imkansızdır.

Portföyünüzde brüt takas hisseler var ve satmak için emir vermeyi düşünüyorsanız, satışın ilk şartı, hisseyi aynı gün almamış olmanızdır. Yani aldığınız brüt takas hisseyi aynı gün satamazsınız. Satış emri verdiğiniz zaman hesabınızda ilgili emri karşılamak için yeterli miktarda hisse senedi olması şarttır.

Brüt takasta yapılan alım satım işlemleri, emir girişlerindeki kriterlerin yanı sıra satış sonuçlanma süresiyle de standart işlemden farklıdır. Alınan ve satılan brüt takas tedbirli hisse senetleri iki günlük bir koruma altına alınır. Yani işlem tarihi T ise kazancın hesaba aktarımı T+2 gündür. Ancak bu hisse senedi veya emirle ilgili başka bir sorun olursa işlem iptal edilebilir.

Brüt takas uygulaması borsa piyasalarında şeffaflığı artırır. Böylelikle işlem güvenliği sağlayarak alım satım hareketlerinde öngörülebilir tahminleri destekler. Alıcı ve satıcı arasındaki ticareti netleştirirken finansal riskleri en aza indirger. Böylelikle küçük yatırımcının korunması sağlanmış olur.

Borsada sıkça duyulan ve “hisse brüt takas ne zaman bitiyor” gibi soruların yanıtı hisseyle ilgili SPK’nın vereceği karara bağlıdır. Brüt takas uygulaması ilgili hisseye dair tedbir kararları, alındığı gün sayısı kadar sürer. Brüt takastayken alınan hisse en erken 1 gün sonra satılabilir. Volatilite bazlı tedbir kararında 2. aşama olarak belirlenen brüt takas tedbirinin süresi 15 gündür. Süresine bağlı olarak verilen kararları finans haber kanallarından takip edebilir ve özellikle bir hisse senedi üzerindeki brüt takas yasağı nedir detaylarıyla öğrenebilirsiniz.

Brüt takas tedbiri olan hisseleri, Tedbir Kapsamındaki Pay Senetleri sayfamızı ziyaret ederek günlük olarak takip edebilir. Alım-satım işlemlerinizi kolaylıkla Gedik Trader uygulamamızdan gerçekleştirebilirsiniz.